Wat is conditionering en hoe werkt het?

De twee soorten conditionering

Er zijn twee belangrijke vormen van conditionering die in de psychologie worden besproken: klassieke conditionering en operante conditionering. Beide zijn manieren waarop we leren door associaties te maken tussen stimuli en reacties.

1. Klassieke conditionering

Klassieke conditionering werd ontdekt door de Russische wetenschapper Ivan Pavlov in de late 19e eeuw. Hij merkte op dat honden begonnen te kwijlen niet alleen als ze voedsel kregen, maar ook als ze het geluid hoorden dat voorafging aan het eten. Dit leidde tot het idee dat we associaties kunnen leren tussen verschillende stimuli.

Hoe werkt het?
Klassieke conditionering houdt in dat een neutrale prikkel (zoals een geluid) wordt gekoppeld aan een onvoorwaardelijke prikkel (zoals voedsel), waardoor uiteindelijk de neutrale prikkel dezelfde reactie oproept als de onvoorwaardelijke prikkel. In het geval van Pavlovs honden betekende dit dat het geluid van een bel (neutrale prikkel) hen uiteindelijk deed kwijlen, zelfs zonder voedsel in zicht.

Voorbeeld:
Een veelvoorkomend voorbeeld in ons dagelijks leven is angst voor tandartsen. Als je als kind een pijnlijke ervaring had bij de tandarts, kun je later de geur van de praktijk of het geluid van de boor associëren met die pijn, waardoor je angstig wordt, zelfs als er geen directe dreiging is.

2. Operante conditionering

Operante conditionering werd ontwikkeld door de Amerikaanse psycholoog B.F. Skinner. Deze vorm van conditionering draait om beloning en straf. Mensen en dieren leren door de consequenties van hun gedrag. Als gedrag wordt beloond, is de kans groot dat het herhaald wordt; als het wordt gestraft, zal het waarschijnlijk afnemen.

Hoe werkt het?
In operante conditionering leert iemand dat bepaald gedrag specifieke gevolgen heeft. Als je bijvoorbeeld elke keer als je iets doet een beloning ontvangt (zoals geld, complimenten of plezier), ben je geneigd dat gedrag vaker te vertonen. Als je echter wordt gestraft (zoals kritiek, verlies of ongemak), zul je proberen dat gedrag te vermijden.

Voorbeeld:
Denk aan het beloningssysteem op scholen. Kinderen die goede cijfers halen, krijgen lof of een sticker, wat hen motiveert om harder te werken. Aan de andere kant worden ze ontmoedigd om slecht gedrag te vertonen als ze weten dat ze straf krijgen.

Voorbeelden van conditionering uit de afgelopen decennia

Conditionering is overal om ons heen en heeft invloed gehad op onze samenleving in veel verschillende contexten. Hieronder bespreken we enkele voorbeelden van conditionering in recente decennia, zowel op persoonlijk als maatschappelijk niveau.

1. Reclame en consumentengedrag

Reclame is een duidelijk voorbeeld van klassieke conditionering. Bedrijven koppelen positieve emoties aan hun producten door middel van aantrekkelijke beelden, muziek, en slogans. Hierdoor associëren consumenten het product met positieve gevoelens.

Voorbeeld:
Denk aan de Coca-Cola-commercials rond de feestdagen. De combinatie van kerstlichtjes, vrolijke muziek, en gelukkige mensen die genieten van een flesje Coca-Cola creëert een positieve associatie met het product. Het resultaat is dat je bij het zien van een Coca-Cola-automaat mogelijk een gevoel van vreugde of nostalgie ervaart, zelfs als je dorst hebt.

2. Sociale media en verslaving

Sociale media platformen zoals Facebook, Instagram en TikTok maken gebruik van operante conditionering om ons gedrag te sturen. Elke keer dat we een "like," commentaar of volger ontvangen, krijgen we een belonende impuls in de hersenen die ons een goed gevoel geeft. Dit werkt net als een beloningssysteem, waardoor we blijven terugkomen en scrollen.

Voorbeeld:
Je plaatst een foto op Instagram en krijgt onmiddellijk likes en positieve reacties. Dit geeft je een goed gevoel en motiveert je om meer te posten. Sociale media gebruiken deze vorm van beloning om mensen langer op hun platformen te houden.

3. Angst in de media

De manier waarop media berichten over crises of gevaarlijke situaties kan angstconditionering bevorderen. Herhaaldelijke blootstelling aan nieuws over criminaliteit, terrorisme of natuurrampen kan ons conditioneren om angstig of bezorgd te reageren op bepaalde situaties, zelfs als we er niet direct mee te maken hebben.

Voorbeeld:
Na de terroristische aanslagen van 9/11 in de Verenigde Staten werden mensen wereldwijd angstiger voor vliegen. De media zorgde ervoor dat mensen steeds werden herinnerd aan de dreiging van terrorisme, wat leidde tot verhoogde angst en stress, zelfs in veilige situaties.

4. Gewoontes en consumptie

Een ander voorbeeld van operante conditionering is te zien in ons consumptiegedrag. Supermarkten en fastfoodketens passen vaak kortingen en promoties toe als positieve versterking om mensen aan te moedigen meer te kopen of bepaalde gewoontes te ontwikkelen.

Voorbeeld:
Elke keer dat je koffie koopt bij je favoriete koffieketen, krijg je een stempel op een kaart. Na tien stempels krijg je een gratis drankje. Deze vorm van beloning motiveert je om vaker koffie te kopen, omdat je in de toekomst een beloning verwacht.

Conditionering en ons mentale welzijn

Conditionering kan zowel positieve als negatieve gevolgen hebben voor ons mentale welzijn. Als we ons niet bewust zijn van de invloed van conditionering, kunnen we onbewust vast komen te zitten in patronen die ons schaden. Tegelijkertijd kan bewust gebruik van conditionering ons helpen om positieve gewoontes en gedragingen te ontwikkelen.

Negatieve Invloeden:

• Angst en stress: Zoals eerder genoemd, kunnen negatieve ervaringen ons conditioneren om angst of stress te voelen in bepaalde situaties, zelfs als de dreiging afwezig is. Dit kan leiden tot fobieën of irrationele angsten.

• Verslaving: Operante conditionering speelt een grote rol in verslavingen, zoals aan sociale media, gokken of zelfs eten. Het beloningssysteem in onze hersenen wordt geactiveerd, waardoor we blijven zoeken naar die "dopamine-hit."

Positieve Invloeden:

• Gezonde gewoontes: Conditionering kan ook worden gebruikt om positieve gewoontes op te bouwen. Door jezelf te belonen voor gezond gedrag, zoals sporten of het eten van voedzaam voedsel, kun je jezelf trainen om gezonder te leven.

• Therapie: In gedragstherapie wordt conditionering vaak gebruikt om mensen te helpen om negatieve gedragingen te veranderen. Cognitieve gedragstherapie richt zich bijvoorbeeld op het doorbreken van negatieve conditioneringen en het creëren van positieve patronen.

Conclusie

Conditionering is een krachtig mechanisme dat ons gedrag, onze emoties en zelfs onze gedachten kan sturen. Hoewel we vaak onbewust geconditioneerd worden, kunnen we leren om bewust gebruik te maken van deze processen om positieve veranderingen in ons leven te creëren. Of het nu gaat om het begrijpen van de invloed van reclame, het doorbreken van angstpatronen of het opbouwen van gezonde gewoontes, conditionering is een sleutelbegrip dat ons inzicht geeft in hoe we leren en veranderen.